Türkler - Kantura Oğulları - Turuklar - Tourkiler - Turukkular

BİLGE KAĞAN ANITI

KÜL TİGİN Anıtı'nın bir kilometre uzağındadır.... Batılı tarihçilere göre, 734 yılında ölen BİLGE KAĞAN adına oğlu TENRİ KAĞAN tarafından yaptırılan bu anıt, 735 yılında dikilmiştir.
KİTABE'de BİLGE KAĞAN'ın ağzından devletin nasıl büyüdüğü anlatılmakta ve KÜL TİGİN'in ölümünden sonraki olaylar ilâve edilmektedir... Yazıtta olayları nakleden, öğütler veren BİLGE KAĞAN'dır. Ayrıca kağanın konuşmasından başka yeğeni YULUĞ TİGİN'in kayıtları da yer almaktadır.

Yaklaşık 3,75 metre yüksekliğinde olan yazıt, dört cephelidir. Yazıtın doğu yüzünde 41 satır, kuzey ve güney yüzlerinde 15'er satır GÖK-TÜRK harfli TÜRKÇE metin bulunmaktadır. Batı yüzünde ise, KÜL TİGİN yazıtında olduğu gibi, ÇİNCE bir metne yer verilmiştir. Batı yüzün tepelik kısmının ortalarına da GÖK-TÜRK harfli TÜRKÇE manzum bir metin yazılmıştır.

Yazıtın güneydoğu, güneybatı ve batı yüzlerinde de (pahlarda) GÖK-TÜRK harfli TÜRKÇE küçük metinler bulunmaktadır.

Doğu Yüzü

Metin

Tercüme

1 Tengri teg Tengri yaratmiş TÜRK Bilge Kagan sabim:
Kangim TÜRK Bilge [Kagan...]ti Sir Tokuz Oguz iki Ediz

kerekülüg begleri buduni [ ...TÜ]RK Teng[ri...]
[1] TANRI gibi tanrı yaratmış TÜRK Bilge Kaganı, sözüm:
Babam TÜRK Bilge Kaganı... Sir, Dokuz Oğuz, iki Ediz

çadırlı beyleri, milleti... TÜRK Tanrısı...

2 üze kagan olurtum. olurtukuma öltecice sakinigma
TÜRK begler budun ögirip sebinip tongtamiş közi yügerü

körti. Bödke özüm olunup bunca agir törüg tört

bulungdaki [...]dim. Üze kök Tengri as[ra yagiz yir

kilindukda ikin ara kisi ogli kılınmış].
[2] üzerinde kagan oturdum. Oturduğumda ölecek gibi
düşünen TÜRK beyleri, milleti memnun olup sevinip, yere

dikilmiş gözü yukarı baktı. Bu zamanda kendim oturup

bunca ağır töreyi dört taraftaki ...dım. Üstte mavi gök,

altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insanoğlu kılınmış.

3 Kişi oglinda üze ecüm apam Bumin Kagan İstemi Kagan
olurmiş. Olurupan TÜRK budunung ilin törüsin tuta birmiş,

iti birmiş. Tört bulung kop yagi ermiş. Sü sülepen tört

bulungdaki budunug [kop almiş, kop baz kılmış]. Bayligig

[yü]kündürmüş, tizlig[ig sökürmiş. İlgerü Kadirkan yiska

tegü kirü]
[3] İnsanoğlunun üzerine ecdadım Bumin Kagan, İstemi
Kagan oturmuş. Oturarak TÜRK milletinin ilini, töresini

tutuvermiş, düzene sokuvermiş. Dört taraf hep düşman

imiş. Ordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almış,

hep tâbi kılmış. Başlıya baş eğdirmiş, dizliye diz çöktürmüş.

Doğuda Kadirkan Yış'a kadar, batıda

4 Temir Kamigka tegi kondurmiş. İkin ara idi oksuz ÖKÜK
TÜRK iti anca olurur ermiş. Bilge kagan ermiş, alp kagan

ermiş. Buyruki bilge ermiş erinc, alp ermiş erinc. Begleri

yime buduni [yime tüz ermiş, Ani] üçün ilig anca tutmiş

erinc. Ilig tutup törü[g itmiş. Özi anca kergek bolmiş].

[4] Demir Kapı'ya kadar kondurmuş. İkisi arasında pek
teşkilâtsız ÖKÜK TÜRK'ü düzene sokarak öylece oturuyormuş.

Bilgili kagan imiş, cesur kagan imiş. Buyruku bilgili imiş

tabii, cesur imiş tabii. Beyleri de milleti de doğru imiş.

Onun için ili öylece tutmuş tabii. İli tutup töreyi düzenlemiş.

Kendisi öylece vefat etmiş.

5 Yogci sigitci öng re kün togsikdaki Bökli cöl[l]üg il
Tabgac Tüpüt Apar Purum Kirkiz Üc Kurikan Otuz Tatar

Kitany Tatabi bunca budun kelipen sigtamiş, yoglamiş.

Antag külüg kagan er[miş. Anda kisre inisi kagan bolmiş

eri]nc. Ogliti kagan bolmiş erinc. Anda [kisre inisi ecisin

teg]
[5] Yascı, ağlayıcı, doğuda gün doğusundan Bökli Cöllü
halk, Çin, Tibet, Avar, Bizans, Kırgız, Üç Kurikan, Otuz

Tatar, Kitay, Tatabi, bunca millet gelip ağlamış, yas tutmuş.

Öyle ünlü kagan imiş. Ondan sonra küçük kardeşi kagan

olmuş tabii, oğulları kagan olmuş tabii. Ondan sonra küçük

kardeşi büyük kardeşi gibi

6 kılınmaduk erinc, ogli kangin teg kılınmaduk erinc.
Biligsiz kagan olurmiş erinc, yablak kagan olurmiş erinc.

Begleri buduni tüzsüz üçün Tabgac budun tebligin

kürligin [üçün armakcis]in üçün inili [ecili kingsürtükin

üçün begli budunlug]
[6] kılınmamış olacak, oğlu babası gibi kılınmamış olacak.
Bilgisiz kagan oturmuştur, kötü kagan oturmuştur. Buyruku

da bilgisizmiş tabii, kötü imiş tabii. Beyleri, milleti âhenksiz

olduğu için, aldatıcı olduğu için, Çin milleti hilekâr ve

sahtekâr olduğu için, küçük kardeş ve büyük kardeşi

birbirine düşürdüğü için, bey ve milleti

7 ............?...........

[7] .............?............

8 isig küçüg birmiş. İlgerü kün togsik[k]a Bökli kaganka
tegi süleyü birmiş. Kurigaru Temir Kapıgka süleyü birmiş.

Tabgac kaganka ilin törüsin ali birmiş. TÜRK kara kamag

budun anca timiş: illig [ertim, ilim amti kani, kimke ilig

kazganur men tir ermiş].
[8] iş gücü vermiş. Doğuda gün doğusunda Bökli kagana
kadar ordu sevk edivermiş. Batda Demir Kapı'ya ordu

sevk edivermiş. Çin kaganına ilini, töresini ali vermiş.

Türk halk kitlesi şöyle demiş: İlli millet idim, ilim şimdi hani,

kime ili kazanıyorum der imiş.

9 Kaganlig budun ertim, kaganim kani. Ne kaganka isig
küçüg birür men tir ermiş. Anca tip Tabgac kaganka yagi

bolmiş. Yagi bolup itinü yaratunu umaduk yana içikmiş.

Bunca isig küçüg birtükgerü sakinmati TÜRK budunug

ölür[eyin, urugsir]atayin tir ermiş. Yokadu barir ermiş.

Üze
[9] Kaganlı millet idim, kaganım hani, ne kagana işi, gücü
veriyorum, der imiş. Öyle diyip Çin kaganına düşman olmuş.

Düşman olup, kendisini tanzim ve tertip edemediğinden,

yine tâbi olmuş. Bunca işi gücü vermediğini düşünmeden,

TÜRK milletini öldüreyim, kökünü kurutayım der imiş. Yok

olmaya gidiyormuş. Yukarıda

10 TÜRK Tengrisi iduk yiri subi anca itmis erinc. TÜRK
budun yok bolmazun tiyin budun bolcun tiyin kangim

İltiriş kaganig ögüm İlbilge Katunug TENGRİ töpüsinde

tutup yügerü kötürti erinc. Kangim kagan yiti yigirmi erin

[taşikmiş Taşra yoriyur tiyin kü esidip balikdaki tagikmiş,

tagdaki]
[10] TÜRK Tanrısı, mukaddes yeri, suyu öyle tanzim etmiştir.
TÜRK milleti yok olmasın diye, millet olsun diye, babam

İltiris kaganı, annem İlbilge Hatunu göğğün tepesinde tutup

yukarı kaldırmıştır. Babam kagan on yedi erle dışarı

çıkmış. Dışarı yürüyor diye ses işitip şehirdeki dağa çıkmış,

dagğdaki

11 inmiş. Tirilip yitmiş er bolmiş. TENGRİ küç birtük üçün
kangim kagan süsi böri teg ermiş, yagisi kony teg ermiş.

İlgerü kurigaru sülep tirmiş, kubratmiş. Kamagi yiti yüz

er bolmiş. Yiti yüz er bolup [ilsiremis kagansiramiş

budunug küng ed mis kuladmiş budu]nug TÜ[RK tö]rüsin

[içginmiş]
[11] inmiş. Toplanıp yetmiş er olmuş. TANRI kuvvet verdiği
için, babam kaganın askeri kurt gibi imiş, düşmanı koyun

gibi imiş. Doğuya batıya asker sevk edip toplamış, yığmış.

Hepsi yedi yüz er olmuş. Yedi yüz er olup ilsizleşmiş,

kagansızlasmış milleti, cariye olmuş, kul olmuş milleti,

TÜRK töresine bırakmış

12 budunug ecüm apam törüsince yaratmış bosgurmiş.
Tölis Tarduş budunug anda itmiş. Yabgug sadig anda

birmiş. Biriye Tabgac budun yagi ermiş. Yiriya Baz Kagan,

Tokuz Oguz budun yagi ermiş. Ki[rkiz Kurikan Otuz Tatar

Kitany Tatabi kop yagi ermiş. Ka]ngim [kagan bunca ...

kırk artuki]
[12] milleti, ecdadımın töresince yaratmış, yetiştirmiş.
Tölis, Tarduş milletini orda tanzim etmiş. Yabguyu, sadi

orda vermiş. Güneyde Çin milleti düşman imiş. Kuzeyde

Baz Kagan, Dokuz Oğuz kavmi düşman imiş. Kırgız,

Kurikan, Otuz Tatar, Kıtay, Tatabi hep düşman imiş.

Babam kagan bunca ... kırk

13 yiti yolu sülemiş, yigirmi süngüs süngüsmiş. TENGRİ
yarlıkaduk üçün illigig ilsiretmiş, kaganligig kagansiratmiş

yagig bazi kılmış, tizligig sökürmiş, başligig yükündürmiş.

Kangim kagan [anca ilig törüg kazganip uca barmış].

Kangim [kaganka] baş[lay]u Baz Kaganig balbal

[tikmiş. Kangim]
[13] yedi defa ordu sevk etmiş, yirmi savaş yapmış. TANRI
için illiyi ilsizletmiş, kaganlıyı kagansızlatmış, düşmanı tâbi

kılmış, dizliye diz çöktürmüş, başlıya baş eğdirmiş. Babam

kagan öylece ili, töreyi kazanıp, uçup gitmiş. Babam kagan

için ilkin Baz Kaganı balbal olarak dikmiş. Babam

14 kagan uçtukda özüm sekiz yaşda kaltim. Ol törüde üze
ecim kagan olurti. Olurupan TÜRK budunug yice itdi, yice

igit[t]i. Ciganyig bay kıldı, azig öküs kıldı. Ecim kagan

olurtuk[d]a özüm tigin erk[ ... }iy[ ... ] TENGRİ [yarladuk

üçün]
[14] kagan uçtuğunda kendim sekiz yaşında kaldım. O töre
üzerine amcam kagan oturdu. Oturarak TÜRK milletini

tekrar tanzim etti, tekrar besledi. Fakiri zengin kıldı, azı

çok kıldı. Amcam kagan oturduğunda kendim prens ...

TANRI buyurduğu icin

15 tört yigirmi yaşımka Tarduş budun üze sad olurtum.
Ecim kagan birle ilgerü Yasil ögüz Santung yazika tegi

süledimiz. Kurigaru Temir Kapıgka tegi süledimiz. Kögmen

asa Kirkiz yiringe tegi s[üledimiz. Kamagi biş] otuz

sü[ledimiz. üç yigirmi süngüşdümüz. İlligig ilsiretdimiz.

kaganligig kagansiratdimiz, Tizligig]

[15] on dört yaşımda Tarduş milleti üzerine sad oturdum.
Amcam kagan ile doğuda Yeşil Nehir'e, Santug ovasına

kadar ordu sevk ettik. Batıda Demir Kapı'ya kadar ordu

sevk ettik. Kögmeni aşarak Kırgız ülkesine kadar ordu

sevk ettik. Yekûn olarak yirmi beş defa ordu sevk ettik, on

üç defa savaştık. İlliyi ilsizleştirdik, kaganlıyı

kagansızlaştırdık. Dizliye

16 sökürtümüz, başligig yükündürtümüz. Türgiş kagan
TÜRK[üm] budunum erti. Bilmedükin üçün bizinge

yangildukin yazindukin üçün kagani ölti, buyruki begleri

yime ölti. On Ok budun emgek körti. Ec[ümiz apamiz

tutmiş yir sub idi]siz kalmazun [tiyin Az budunug itip

yaratip ... Bars Beg]
[16] diz çöktürdük, başlıya baş eğdirdik. Türgiş kaganı
TÜRK'üm, milletim idi. Bilmediği için, bize karşı yanlış

hareket ettiği, ihanet ettiği için kaganı öldü, buyruku,

beyleri de öldü. On Ok kavmi eziyet gördü. Ecdadımızın

tutmuş olduğu yer, su sahipsiz kalmasın diye Az milletini

tanzim ve tertip edip ... Bars Bey

17 erti. kagan atig bunda biz birtimiz. Singilim kuncuyug
birtimiz. Özi yazindi, kagani ölti, buduni küng kul boldi.

Kögmen yir sub idisiz kalmazun tiyin Az Kirkiz budunug

i[tip] yaratip keltimiz. Süngüştümüz. [... ilin yana birtimiz.

ilgerü] Kadirkan y[isig asa] b[udunu]g anca

[kondurtumuz, anca itdimiz. Kurigaru]
[17] idi. Kagan adını burda biz verdik Kız kardeşim prensesi
verdik. Kendisi ihanet etti, kaganı öldü, milleti cariye, kul

oldu. Kögmenin yeri, suyu sahipsiz kalmasın diye Az, Kırgız

milletini tanzim ve tertip edip geldik. Savaştık... ilini geri

verdik. Doğuda Kadirkan Yış'ı aşarak milleti öyle

kondurduk, öyle düzene soktuk. Batıda

18 Kengü Tarbanka tegi TÜRK budunug anca
kondurtumuz, anca itdimiz. Ol ödke kul kullug küng

künglüg bolmiş erti. İnisi ecisin bilmez erti, ogli kangin

bilmez erti. Anca kazganmiş anca itmiş ilim[iz törümüz

erti. TÜRK Oguz begleri bud]un esid: Üze TENGRİ basma[sar

asra] yir telinmeser
[18] Kengü Tarban'a kadar TÜRK milletini öyle kondurduk,
öyle düzene soktuk. O zamanda kul kullu, cariye cariyeli

olmuştu. Küçük kardeş büyük kardeşini bilmezdi, oğlu

babasını bilmezdi. Öyle kazanılmış, öyle düzene sokulmuş

ilimiz, töremiz vardı. TÜRK, Oğuz beyleri, milleti işit: Üstte

gök basmasa, altta yer delinmese,

19 Türk budun iling in törüng ün kim artati udaci [ert]i?
TÜRK budun ertin, ökün! Küregüngün üçün igidmiş

kaganinga ermiş [barmış edgü] ilinge kenkü yangildig,

yablak kigürtüg. Yaraklig kandin kelip yanya iltdi?

Süngüglüg kandin [kelipen] süre [iltdi? İduk Ötüken yı]ş

budun bardıg. İlgerü [barigma] bardıg. Kurigaru

[19] TÜRK milleti, ilini töreni kim bozabilecekti?
TÜRK milleti, vazgeç, pişman ol! Disipsizliğinden dolayı,

beslemiş olan kaganına, hür ve müstakil iyi iline karşı

kendin hata ettin, kötü hale soktun. Silâhlı nereden gelip

dağıtarak gönderdi? Mızraklı nereden gelerek sürüp

gönderdi? Mukaddes Ötüken Yış'ın milleti, gittin!

Doğuya giden, gittin! Batıya,

20 barigma bardıg. Barduk yirde edgüg ol erinc:[Kani]ng
ögüzce yügürti. Süngüküg tagca yatdi. Beglik uri ogling in

kul kildig. [İsilik kız oglung in] küng kıldıg. Ol

bilmedükügün üçün yablakingin üçün ecim kagan uca

bardı. Başlayu Kirkiz kagan[ig balbal tikdim]. TÜRK budun

ati küsi yok bolmazun tiyin kangim kaganig
[20] giden, gitti! Gittiğin yerde hayrın su olmalı: Kanın
nehir gibi koştu. Kemiğin dağ gibi yattı. Beylik erkek

evlâdını kul kıldın. Hanımlık kız evlâdını cariye kıldın. O

bilmemenden dolayı, kötülüğün yüzünden amcan kagan

uçup gitti. Önce Kırgız kaganını balbal olarak diktim.

TÜRK milletinin adı sanı yok olmasın diye, babam kaganı,

21 ögüm katunug kötürügme TENGRİ il birig[me TE]NGRİ
TÜRK budun ati küşi yok bolmazun tiyin özümün ol TENGRİ

kagan olurt[di erinc.Neng] yilsig budunda üze olurmadım.

İcre assiz taşra tonsuz yabiz yablak budunda [üze

olurtum]. [İnim Kpl Ti]gin iki sad inim Kül Tigin [birle]

sözleşdimiz. [Kangimiz]

[21] annem hatunu yükselten TANRI, il veren TANRI, TÜRK
milletinin adı sanı yok olmasın diye, kendimi o TANRI kagan

oturttu tabii. Varlıklı, zengin millet üzerine oturmadım. İçte

aşsız, dışta elbisesiz; düşkün, perişan millet üzerine oturdum.

Küçük kardeşim Kül Tigin, iki sad, küçük kardeşim Kül

Tigin ile konuştuk. Babamızın,

22 ecimiz kazganmış budun ati küsi yok bo[lmaz]un tiyin,
TÜRK budun üçün tün udimadim. Küntüz olurmadım. Inim

[Kül Tigin birle iki sad] birle ölü yitü kazgandım. Anca

kazganıp biriki budunug ot sub kılmadım. Men [özüm

kagan olurtukuma] yir sayu barmış bu[dun yadagin

yaling in?] ölü yitü [yana]
[22] amcamızın kazanmış olduğu milletin adı sanı yok
olmasın diye TÜRK milleti için gece uyuyamadım, gündüz

oturmadım. Küçük kardeşim Kül Tigin ile, iki sad ile öle

yite kazandım. Öyle kazanıp bütün milleti ateş, su kılmadım.

Ben kendim kagan oturduğumdan her yere gitmiş olan

millet yaya olarak, çıplak olarak, öle yite geri

23 kelti. Budunug igideyin tiyin yirigaru Oguz budun tapa
ilgerü Kitany Tatabi [bu]dun tapa birigerü Tabgac tapa

iki yigir[mi süledim...] süngüşdüm. Anda kisre teng ri

yarlakaduk üçün kutum ülügüm bar üçün ölteci budunug

[tilgür]ü igit[t]im. Yaling budunug tonlug kıldım. Cigany

bud[unug] bay kı[ldım].
[23] geldi. Milleti besleyeyim diye kuzeyde Oguz kavmine
doğru; doğuda Kitay, Tatabi kavmine doğru, güneyde Çin'e

doğru on iki defa ordu sevk ettim... savaştım. Ondan sonra

TANRI buyurduğu için, devletim, kısmetim var olduğu için,

ölecek milleti diriltip besledim. Çıplak milleti elbiseli kıldım.

Fakir milleti zengin kıldım.

24 Az budunug öküs kıldım. İgar illigde i[gar] kaganligda
yig kıldım. Tört bulung daki budunug kop baz kıldım,

yagisiz kıldım. Kop manga körti. Yiti yigirmi yasima

Tangut tapa süledim. Tangut budunug bozdum. Oglin

yo[tuz]in yilkisin barimin anda altim. Sekiz yegirmi

yaşıma Altı C[ub Sogdak]
[24] Az milleti çok kıldım. Değerli illiden, değerli kaganlidan
daha iyi kıldım. Dört taraftaki milleti hep tâbi kıldım,

düşmansız kıldım. Hep bana itaat etti. On yedi yaşımda

Tangut'a doğru ordu sevk ettim. Tangut milletini bozdum.

Oğlunu, karisini, at sürüsünü, servetini orda aldım. On

sekiz yaşımda Altı Cub Sogdak'a

25 tapa süledim. Budunug anda bozdum. Tab[gac O]ng
tutuk biş tümen sü kelti. İduk Basda süngüşdüm. Ol süg

anda yok kıldım. Yigirmi yaşıma Basmil İduk [Ku]t

ogusum budun erti, arkis idmaz tiyin süledim. K[ ... ]m

icgertim, kaling[in] ebirü kelürtüm. İki otuz yaşıma Tabgac
[25] doğru ordu sevk ettim. Milleti orda bozdum. Çinli Ong
vali, elli bin asker geldi. İduk Baş'ta savaştım. o orduyu

orda yok ettim. Yirmi yaşımda, Basmil İduk Kut soyumdan

olan kavim idi, kervan göndermiyor diye ordu sevk ettim.

K ... m tâbi kıldım, malını çevirip getirdim. Yirmi iki

yaşımda Çin'e

26 tapa süledim. Caca sengün sekiz tümen [sü] birle
süngüşdüm. Süsin anda ölürtüm. Altı otuz yaşımda Cik

budun Kirkiz birle yagi bolti. Kem kece Cik tapa süledim.

Örpente süngüşdüm. Süsin sancdim. Az [b]u[dunug

alti]m. [ ... ic]gertim. Yiti o[tuz yaşım]a Kirkiz tapa

süledim. Süngüg batimi
[26] doğru ordu sevk ettim. Caca general, seksen bin asker
ile savaştım. Askerini orda öldürdüm. Yirmi altı yaşımda

Çik kavmi Kırgız ile beraber düşman oldu. Kemi geçerek

Çik'e doğru ordu sevk ettim. Örpen'de savaştım. Askerini

mızrakladım. Az milletini aldım ... tâbi kıldım. Yirmi yedi

yaşımda Kırgız'a doğru ordu sevk ettim. Mızrak batımı

27 karig söküpen Kögmen yışıg toga yo[rip] Kirkiz
budunug uda basdim. Kaganin birle Songa yışda

süngüşdüm. Kaganin ölürtüm, ilin anda altim. Ol yilka

Türgiş tapa Altun yışıg asa [İr]tis ögüzüg kece yori[dim.

Türgiş budunug uda] basdim. Türgiş kagan süsi otca

borca kelti.
[27] karı söküp, Kögmen Yış'ını aşarak yürüyüp Kırgız
kavmini uykuda basdım. Kaganı ile Songa Yış'da

savaştım. Kaganını öldürdüm, ilini orda aldım. O yılda

Türgiş'e dogru Altın Yış'ı aşarak İrtiş nehrini geçip

yürüdüm. Türgiş kaganının ordusu ateş gibi, fırtına gibi

geldi.

28 Bolcuda süngüşdümüz. Kaganin yabgu[si]n sadin anda
ölürtüm. İlin anda altim. Otuz yaşıma Biş Balik tapa

süledim. Altı yoli süngüsdüm. [... sü]sin kop ö[lü]rtüm

Anda içreki ne kişi tin[...]i yok [bolda]ci er[ti...]a okigali

kelti. Biş Balik ani üçün ozdi. Otuz artuki
[28] Bolcu'da savaştık. Kaganını, yabgusunu, sadini orda
öldürdüm. İlini orda aldım. Otuz yaşımda Beş Balık'a doğru

ordu sevk ettim. Altı defa savaştım ... askerini hep

öldürdüm. Onun içindeki ne kadar insan ... yok olacaktı ...

çağırmak için geldi. Beş Balık onun için kurtuldu. Otuz

29 bir yaşıma Karluk budun bung suz [er]ür barur erkli
yagi boldi. Tamag İduk Başda süngüşdümiz. Karluk

budunug ölürtüm, anda altim[ ... Bas]mil kara [ ...bud...]

Karluk budun tir[ilip kelti ... ]m ö[lürtüm]. T[okuz Ogu]z

mening budunum erti. TENGRİ yir bulgakin ücün öding[e]
[29] bir yaşımda Karluk milleti sıkıntısız, hür ve serbest iken
düşman oldu. Tamag İduk Baş'ta savaştım. Karluk milletini

öldürdüm, orda aldım ... Basmil kara ... Karluk milleti

toplanıp geldi ... m, öldürdüm. Dokuz Oğuz benim milletim

idi. Gök, yer bulandığı için, ödüne

30 küni tegdük üçün yagi boldi. Bir yilka tört yoli
süngüşdüm. Ang ilki Togu Balikda süngüşdüm. Togla

ögüzüg yüzüti keçip süsi [ ... ]. İkinti Andirguda

süngüşdüm. Süsin sancdim. [ ... Üçünc Cus başında sü]ng

üşdüm. TÜRK budun adak kamsat[t]i, yablak
[30] kıskançlık değdiği için düşman oldu. Bir yılda dört
defa savaştım: En önce Togu Balık'ta savaştım. Togla

nehrini yüzdürerek geçip ordusu ... ikinci olarak Andirgu'da

savaştım. Askerini mızrakladım ... Üçüncü olarak Cus

başında savaştım. TÜRK milleti ayak titretti, perişan

31 boldaci erti. Oza yany a keligme süsin agit[t]im. Öküs
ölteci anda tirilti. Anda Tongra yilpaguti bir ogusug Tong

a Tigin yog[inda] egire tokidim. Törtünc Ezginti Kadizda

süngüşdüm. Süsin anda sancdim, yabritdim [ ... ] yarbit

[ ... yaşı]ma Amgi korgan kışladıkda yut boldi. Yazinga

[31] olacaktı. İlerleyip yayarak gelen ordusunu püskürttüm.
Cok ölecek orda dirildi. Orda Tongra yiğiti bir boyu Tongra

Tigin mateminde çevirip vurdum. Dördüncü olarak Ezginti

Kadız'da savaştım. Askerini orda mızrakladım, yıprattım ...

yıprat ... Otuz iki yaşımda Amgi kalesinde kışladıkta kıtlık

oldu. İlk baharında

32 Oguz tapa süledim. İlki sü taşikmiş erti, ikin sü ebde
erti. Üç Oguz süsi başa kelti. Yadag yabiz boldi tip algali

kelti. [Sing]ar süsi ebig barkig yuligali bardi, singar süsi

süngüsgeli kelti. Biz az ertimiz, yabiz ertimiz. Og[uz ... t

yag[i ... TENGRİ] küc birtük üçün anda sancdim,
[32] Oğuz'a doğru ordu sevk ettim. İlk ordu dışarı çıkmıştı,
ikinci ordu merkezde idi. Üç Oğuz ordusu basıp geldi. Yaya,

kötü oldu diyip yenmek için geldi. Bir kısım ordusu evi barkı

yağma etmek için gitti, bir kısım ordusu savaşmak için

geldi. Biz az idik, kötü durumda idik. Oğuz ... düşman ...

TANRI kuvvet verdiği için orda mızrakladım,

33 yany dim.TENGRİ yarlikaduk üçün men kazganduk üçün
TÜRK budun kazg[anmiş eri]nc. Men iniligü bunca başlayu

kazganm[asa]r TÜRK budun ölteci erti, yok [bolda]ci erti.

[TÜRK] begler [budun anc]a sakining, anca biling. Oguz

bu[dun ... ]d idmayin tiyin süle[dim].
[33] dağıttım. TANRI bahsettiği için, ben kazandığım için
TÜRK milleti kazanmıştır. Ben küçük kardeşimle beraber

böyle başa geçip kazanmasam TÜRK milleti ölecekti, yok

olacaktı. TÜRK beyleri, milleti, böyle düşünün, böyle bilin!

Oğuz kavmi ... göndermeden, diye ordu sevk ettim.

34 Ebin barkin bozdum. O[guz] budun Tokuz Tatar birle
tirilip kelti. Aguda iki ulug süngüş süngüşdüm. Süsin

[boz]dum. İlin anda altim. anca kazgan[ip ... TENGRİ]

yarlikaduk üçün ö[züm] otuz artuki ü[ç yaşıma ... ]uk

erti. Ödsig ötülüg küc
[34] Evini barkını bozdum. Oğuz kavmi Dokuz Tatar ile
toplanıp geldi. Aguda iki büyük savaş yaptım. Ordusunu

bozdum. İlini orda aldım. Öyle kazanıp ... TANRI buyurduğu

için otuz üç yaşımda ... idi. Seçkin, muhterem, güç

35 igidmiş al[p kaganinga ya]ng ildi. Üze TENGRİ iduk yir
sub [ecim ka]gan kut taplamadi erinc. Tokuz Oguz budun

yirin subin idip Tabgacgaru bardi. Tabgac [ ... ] bu yirde

kelti. İgideyin tiyin sak[inip ...] budun [ ... ]
[35] beslemiş olan, kahraman kaganına ihanet etti. Üstte
TANRI, mukaddes yer, su, amcam kaganın devleti kabul

etmedi olacak. Dokuz Oğuz kavmi yerini, suyunu terk edip

Çin'e doğru gitti. Çin ... bu yere geldi. Besleyeyim diye

düşünüp ... millet ...

36 yazukla[... bi]riye Tabgacda ati küsi yok boldi. Bu
yirde manga kul boldi. Men özüm kagan olurtukum üçün

TÜRK budunug [ ... ]i kılmadım. [Ilig] törüg yigdi

kazgandim. Id[ ... ] tirilip yi[ ... ]
[36] suçla ... güneyde Çin'de adı sanı yok oldu. Bu yerde
bana kul oldu. Ben kendim kagan oturduğum için TÜRK

milletini ... kılmadım. İli, töreyi çok iyi kazandım ...

toplanıp ...

37 [anda süngü]şdüm. Süsin sancdim. Icikigme içikdi,
budun boldi. Ölügme öldi. Seleng e kodi yoripan Kargan

kışılta ebin barkin anda bozdum. [ ... ] yışka agdi. Uygur

il[t]eber yüzce erin ilg[er]ü t[ezip bardi? ... ]
[37] orda savaştım. Askerini mızrakladım. Teslim olan teslim
oldu, millet oldu; Ölen öldü. Selenga'dan aşağıya yürüyerek

Kargan vadisinde evini, barkını orda bozdum ... yışa

çıktı. Uygur valisi yüz kadar askerle doğuya kaçıp gitti ...

38 [ ... ]ti. TÜRK budun aç erti. Ol yilkig alip igit[t]im.
Otuz artuki tört yaşıma Oguz tezip Tabgacka kirti. Ökünüp

süledim. Sukun [ ... og]lin yotuzin anda altim. İki ilteberlig

budun [ ... ]
[38] ... TÜRK milleti aç idi. O at sürüsünü alıp besledim. Otuz
dört yaşımda Oğuz kaçıp Çin'e girdi. Eseflenip ordu sevk

ettim. Hiddetle.., oğlunu, karısını orda aldım. İki valili

millet ...

39 [ ... ] Ta[tab]i budun Tabgac kaganka körti. Yalabaci
edgü sabi ötügi kelmez tiyin yayin süledim. Budunug anda

bozdum. Yilki[sin... ] süsi tirilip kelti. Kadirkan Yış kon

[ ... ]
[39] ... Tatabi milleti Çin kaganına itaat etti. Elçisi, iyi sözü,
niyazı gelmiyor diye yazın ordu sevk ettim. Milleti orda

bozdum. At sürüsünü ... askeri toplanıp geldi. Kadirkan

Yış'a kon ...

40 [ ... ]gakinga yiringerü subingaru konti. Biriye Karluk
budun tapa sületip Tudun Yamtarig itim, bardi.[ ... Karluk

il]teber yok bolmiş, inisi bir korg[anka [ ... ]

[40] yerine doğru, suyuna doğru kondu. Güneyde Karluk
milletine doğru ordu sevk et diyip Tudun Yamtar'ı

gönderdim, gitti ... Karluk valisi yok olmuş, küçük kardeşi

bir kaleye ...

41 [... ar]kisi kelmedi. Ani anyitayin tip süledim. Korigu
iki üç kişiligü tezip bardi. Kara budun kaganim kelti tip

ög[di ... ]ka at birtim. Kiçig atlig[ ... ].
[41] kervanı koşmadı. Onu korkutayım diyip ordu sevk
ettim. Koruyucu iki üç kişi ile beraber kaçıp gitti. Halk

kütlesi kaganım geldi diyip övdü ... ad verdim. Küçük adlı...

*****

Güney-Doğu Yüzü

1 [ ... Kök] Öngüg yoguru sü yorip tünli künli yiti ödüske
subsuz keçtim. Çorakka tegip yuligci [eri]g k[ ... ]s

Keçinke tegi [ ... ]
[1] ... Gök Öngü çiğneyerek ordu yürüyüp, gece ve gündüz
yedi zamanda susuzu geçtim. Çorağa ulaşıp yağmacı

askeri ... Keçin'e kadar ...

Güney Yüzü

Metin

Tercüme

1 [ ... Tab]gac atlig süsi bir tümen artuki yiti bing süg
ilki kün ölürtüm. Yadag süsin ikinti kün kop [ölür]tüm.

Bi [... ]asip bard[ ... ]
[1] ... Çin süvarisini, on yedi bin askeri ilk gün öldürdüm.

Piyadesini ikinci gün hep öldürdüm. Bi ... aşıp vard ...

2 [... y]oli süledim. Otuz artuki sekiz yaşıma kışın Kitany
tapa süledim. [ ... Otuz artuki tokuz yaşı]ma yazın Tatabi

tapa sü[ledim ...].
[2] defa ordu sevk ettim. Otuz sekiz yaşımda kışın Kıtay'a
doğru ordu sevk ettim ... Otuz dokuz yaşımda ilk baharda

Tatabi'ya doğru ordu sevk ettim...

3 [ ... ] men [ ... ] ölürtüm. Oglin yotuz[in yi]lkisin barimin

[ ... ]ra ko[ ... ]
[3] ben... öldürdüm. Oğlunu, karısını, at sürüsünü,

servetini ...

4 bud[un ... yo]tuzin yok kı[ldım ... ] [4] millet... karısını yok kıldım ...

5 yor[... ] [5] ...

6 süng[üşdüm? ... ] [6] savaştım. ...

7 [bir]tim. Alp erin ölürüp [bal]bal kilu birtim. Elig yaşıma

Tatabi budun Kitanyda ad[rilti ... ]lker tagka [ ... ]
[7] verdim. Kahraman erini öldürüp balbal kılıverdim.
Elli yaşımda Tatabi milleti Kıtay'dan ayrıldı. ...lker

dağına

8 Ku sengün basadu tört tümen sü kelti. Töngkes tagda
tegip tokidim. Üç tümen süg [ölürtü]m. B[ir tümen?... ]

rser [ ... ]öktüm. Tatabi [ ... ]
[8] Ku general kumandasında kırk bin asker geldi.
Töngkes dağında hücum edip vurdum. otuz bin askeri

öldürdüm. On bin ... ise ... öktüm. Tatabi ...

9 ö[lü]rti. Ulug oglum agrip yok bolca Kug Sengünüg
balbal tike birtim. Men tokuz yigirmi yil sad olurtum, to[kuz

yigir]mi yil [kagan olu]rtum, il tutdum. Otuz artuki bir [...]
[9] öldürdü. Büyük oğlum hastalanıp yok olunca Ku'yu,
generali balbal olarak dikiverdim. Ben on dokuz yıl şad

olarak oturdum, on dokuz yıl kagan olarak oturdum, il

tuttum. Otuz bir ...

10 Türküme budunuma [y]igin anca kazganu birtim. Bunca
kazganip [kangim kagan i]t yil onunc ay altı otuzka uca

bardı. Lagzin yıl bisinç ay yiti otuzka yog ertürtüm. Bukag

tutuk [ ... ]
[10] Türk'üm için, milletim için iyisini öylece kazanı verdim.
Bu kadar kazanıp babam kagan köpek yılı, onuncu ay,

yirmi altıda uçup gitti. Domuz yılı, beşinci ay, yirmi yedide

yas töreni yaptırdım. Bukag vali ...

11 kangi Lisün Tay seng ün basad[u] biş yüz eren kelti.
Kokuluk ö[ ... ] altun kümüş kergeksiz kelürti. Yog yiparig

kelürüp tike birti. Cindan igac kelürüp öz yar[ ... ]
[11] babası Lisün Tay generalin başkanlığında beş yüz
yiğit geldi. Kokuluk ... altın, gümüş fazla fazla getirdi. Yas töreni

kokusunu getirip dikiverdi. Sandal ağacı getirip öz ...

12 bunca budun sacin kulkakin [ ... b]icdi. Edgü özlük atin

kara kisin kök teyengin sansiz kelürüp kop koti.
[12] Bunca millet saçını, kulağını ... kesti. Iyi binek atını,

kara samurunu, mavi sincabını sayısız getirip hep bıraktı.

13 TENGRİ teg TENGRİ yaratmış TÜRK Bilge [Kagan s]abim:
Kangim TÜRK Bilge Kagan olurtukinda TÜRK amti begler

kisre Tarduş begler Kül Cor baslayu ulayu sadpit begler

öngre Tölis begler Apa Tarka[n]
[13] TANRI gibi TANRI yaratmış TÜRK Bilge Kaganı, sözüm:
Babam TÜRK Bilge Kaganı oturduğunda şimdiki TÜRK

beyleri, sonra Tarduş beyleri; Kül Çor başta olarak,

arkasından sadpit beyleri; önde Tölis beyleri; Apa Tarkan

14 başlayu ulayu sad[pit] begler bu [ ... ] Tamam Tarkan
Tonyukuk Boyla Baga Tarkan ulayu buyruk [ ... ] ic buyruk

Sebig Kül İrkin baslayu ulayu buyruk bunca amti begler

kangim kaganka ertingü
[14] başta olarak, arkasından sadpit beyleri; bu ... Tamam
Tarkan, Tonyukuk Boyla Baga Tarkan ve buyruk ... ic

buyruk; Sebig Kül İrkin başta olarak, arkasından buyruk;

bunca şimdiki beyler, babam kagana fevkalâde

15 ertingü ti umug i[tdi? ... T]ÜRK beglerin budunin ertingü
ti umug itdi ögd[i ... kangim] kagan [ ... ] ca agar taşig

yogun ig TÜRK begler budun i[ ... ] irti. Özüme bunca [ ... ].
[15] fevkalâde çok iltica etti ... TÜRK beylerini, milletini
fevkalâde çok yüceltti, övdü ... babam kagan ... ağıir taşı,

kalın ağacı TÜRK beyleri, milleti ... Kendime bunca ...

Kuzey Yüzü

Metin

Tercüme

1 TENGRİ teg TENGRİ'de bolmiŞ Türk Bilge Kagan bödke

olurtum. Sabimin tüketi esid. Ulayu ini yigünüm oglanim

biriki ogusum [budunum biriye sadpit begler yiriya tarkat

buyruk begler Otuz Tatar ... Tokuz Oguz begleri buduni bu

sabimin edgüti esid, katigdi tingla: ilgerü kün]
[1] TANRI gibi gökte olmuş TÜRK Bilge Kaganı, bu zamanda
oturdum. Sözümü tamamiyle işit. Bilhassa küçük kardeş

yeğenim, oğlum, bütün soyum, milletim, güneydeki sadpit

beyleri, kuzeydeki Tarkat, buyruk beyleri, Otuz Tatar, ...

Dokuz Oğuz beyleri, milleti! Bu sözümü iyice işit, adamakıllı

dinle: Doğuda gün

2 togsikinga birigerü kün ortusingaru kurigaru kün
batsikinga yirigaru tün ortusingaru anda içreki budun kop

manga körür. [Bunca budun kop itdim]. Ol amti any ig

yok. TÜRK Kagan Ötüken [Yış olursar il]te [bung] yok.

İlg[erü Sa]ntung [yazika tegi süledim, taluyka kicig

tegmedim. Birigerü Tokuz]
[2] doğusuna, güneyde gün ortasına, batıda gün batısına,
kuzeyde gece ortasına kadar, onun içindeki millet hep bana

tâbidir. Bunca milleti hep düzene soktum. O şimdi kötü

değildir. TÜRK kaganı Ötüken Yış'da otursa ilde sıkıntı

yoktur. Doğuda Santung ovasına kadar ordu sevk ettim,

denize ulaşmama az kaldı. Güneyde Dokuz

3 Ersinke tegi süledim, Tüpütke kicig tegmedim. Kurigaru

yincü ögüz keçe Temir Kapigka tegi süledim. Yirigaru Yir

Bayirku yiringe tegi sü[ledim]. Bunca yirke tegi yoritdi[m.

Öt]üken [Yış]da yig i[di] ermiş. İl [tutsik yir Ö]tük[en]

Yış ermiş. [Bu yirde olurup Tabgac budun] birle tüz[ültüm.

Al]tun kümüş asgi[ti]
[3] Ersine kadar ordu sevk ettim, Tibet'e ulaşmama az
kaldı. Batıda İnci nehrini gecerek Demir Kapı'ya kadar

ordu sevk ettim. Kuzeyde Yir Bayirku yerine kadar ordu

sevk ettim. Bunca yere kadar yürüttüm. Ötüken Yış'dan

iyisi hiç yokmuş. İl tutacak yer Ötüken Yış imiş. Bu

yerde oturup Çin milleti ile anlaştım. Altını, gümüşü, ipeği

4 kutay bungsuz anca birür. Tabgac budun sabi sücig agisi
yimsak ermiş. Sücig sabin yimsak agin arip irak [budunug

anca] yagutir ermiş. [Yaguru] kond[ukda] kisre any ig

biligin anda ö[yür ermi]ş. Edgü bil[ge] kişig edgü alp

kişig yo[ritmaz] ermiş. Bir kişi yangils[ar, ogusi buduni

bis]ükinge tegi ki[dmaz]
[4] ipekliyi sıkıntısız öylece veriyor. Çin milletinin sözü tatlı,
ipek kumaşı yumuşak imiş. Tatlı sözle, yumuşak ipek

kumaşla aldatıp uzak milleti öylece yaklaştırırmış.

Yaklaştırıp, konduktan sonra, kötü şeyleri o zaman

düşünürmüş. İyi bilgili insanı, iyi cesur insanı yürütmezmiş.

Bir insan yanılsa kabilesine, milletine, akrabasına kadar

barındırmaz

5 ermiş. Sücig sabinga yimsak agisinga arturup öküs
TÜRK budun öltüg. TÜRK budun ölsiking. Biriye [Coga]y

Yış Tögültün yazi [konay]in [tiser] TÜRK budun ölsikig.

Anda any ig kişi anca bos[gurur] ermiş: Irak erser yablak

agi birür, yaguk erser edgü agi birür tip anca bosgurur

ermiş. Bi[lig]
[5] imiş. Tatlı sözüne, yumuşak ipek kumaşına aldanıp çok
çok, TÜRK milleti, öldün; TÜRK milleti, öleceksin! Güneyde

Cogay Yış'a, Tögültün ovasına konayım dersen, TÜRK

milleti, öleceksin! Orda kötü kişi söyle öğretiyormuş: Uzak

ise kötü mal verir, yakın ise iyi mal verir diyip öyle

öğretiyormuş. Bilgi

6 bilmez kişi ol sabig alip yaguru barip öküs kişi öltüg.
Ol yir[ger]ü barsar, TÜRK [budun] ölteci sen. Ötüken [yir

olurup arkis] tirkiş isar, neng b[ungug yok. Ötüken Y]ış

olursar, benggü, [il tuta olurtac]i sen. TÜRK budun tokurkak

sen. Acsar tosik ömez sen, bir todsar acsik ömez sen.

Andagingin üçün igidmiş ka[ganingin]
[6] bilmez kşsi o sözü alıp, yakına varıp, çok insan öldün!
O yere doğru gidersen TÜRK milleti, öleceksin! Ötüken

yerinde oturup kervan, kafile gönderirsen hiç bir sıkıntın

yoktur. Ötüken Yış'da oturursan ebediyen il tutarak

oturacaksın. TÜRK milleti, toklugun kıymetini bilmezsin.

Acıksan tokluk düşünmezsin. Bir doysan açlığı

düşünmezsin. Öyle olduğun için beslemiş olan kaganının

7 sabin almatin yir sayu bardig. Kop anda alkindig
aril[tig]. Anda [ka]lm[isi] yir [sa]yu kop toru ö[lü

yoriy]ur ertig. TENGRİ yar[likadukin üçün özüm] kutum

bar üçün ka[gan olurtu]m. Kagan olurup yok cigany

budunug kop kubratdım. Cigany budunug bay kıldım. Az

budunug öküs kıldım. [Azu bu]
[7] sözünü almadan her gece gittin. Hep orda mahvoldun,
yok edildin. Orda, geri kalanınla, her yere zayıflayarak

ölerek yürüyordun. TANRI buyurduğu için, kendim devletli

olduğum için kagan oturdum. Kagan oturup aç, fakir

milleti hep toplattım. Fakir milleti zengin kıldım. Az milleti

çok kıldım. Yoksa bu

8 sabimda igid bar gu? TÜRK begler budun buni esiding.
TÜRK budun[ug tirip i]l tutsikingin bunda urtum. Yangilip

ölsiking in yime bu[nda urtu]m. Neng n[eng] sab[im

erse]r beng gü taşka urtum. Angar körü biling. TÜRK amti

budun begler bödke körügme [begler gü yangildaci siz].

[Kangim]
[8] sözümde yalan var mi? TÜRK beyleri, milleti, bunu işitin!
TÜRK milletini toplayıp il tutacağını burda vurdum. Yanılıp

öleceğini yine burda vurdum. Her ne sözüm varsa ebedî

taşa vurdum. Ona bakarak bilin. Şimdiki TÜRK milleti,

beyleri, bu zamanda itaat eden beyler olarak mı

yanılacaksınız? Babam

9 kagan ecim kagan olurtukinda tört bulungdaki budunug
nence itm[iş ... ] TENGRİ yarlikaduk [üçün ö]züm

olurutukuma [tört bulungdaki] budunug itdim, yaratdim

i[... ] kıldım. [ ... T]ürgiş kaganka kızım[ın ... ] ertingü

[ulug] törün ali birtim. Tür[giş kagan]
[9] kagan, amcam kagan oturduğunda dört taraftaki
milleti nasıl düzene sokmuş ...TANRI buyurduğu için kendim

oturduğumda dört taraftaki milleti düzene soktum ve

tertipledim... kıldım. ...Türgiş kaganına kızımı... fevkalâde

büyük törenle alıverdim. Türgiş kaganının

10 kızın erting ü ulug törün oglıma ali birtim. [ ... ertüngü
u]lug [törün ali] birtim, ya[ ... ]t ertü[rtü]m [... başlig]ig

yükündürtüm, tizligig sökürtüm. Üze TENGRİ asra yir

yarlikaduk üç[ün ... ]
[10] kızını fevkalâde büyük törenle oğluma alıverdim ...
fevkalâde büyük törenle alıverdim ... yaptırdım ... başlıya

baş eğdirdim, dizliye diz çöktürdüm. Üstte TANRI, altta yer

bahsettiği için

11 közün körmedik kulkakin eşidmedük budunumun
ilgerü kün to[gsikinga?] birigerü [ ... ] ka kurigaru [ ...

sarig altuni]n ürüng kümüşin kirgaglig kutayin kinlig

isg[itis]in özlük atin adgirin kara k[isin]
[11] gözle görülmeyen, kulakla işitilmeyen milletimi doğuda
gün doğusuna, güneyde ... batıda ... Sarı altınını, beyaz

gümüşünü, kenarlı ipeğini, ipekli kumaşını, binek atını,

aygırını, kara samurunu,

12 kök teyeng in Türküme budunuma kazganu birtim, iti
birtim. [ ... ]n bungsuz kıltım. Üz[e TENG]Rİ erklig

[ ...]ümen og[ ... ]n [ ... begle]rig budun [ ... ]
[12] mavi sincabını Türküme, milletime kazanıverdim,
tanzim ediverdim ... kedersiz kıldım. Üstte TANRI kudretli...

TÜRK beylerini, milletini

13 [ ... ] igiding, emgetmeng, tolgatmang. [... ]m TÜRK
begler TÜRK budunum [... ] at [ ... ]rtim [ ... ]ka ta [ ... ]

g [... ür] [ ... ] kazganip yang [ ... ]i bu [ ... ]a bu

kaganingda bu beglerig[de ... su]bungd[a adrilmasar?]

TÜ[RK budun]
[13] ... besleyin, zahmet çektirmeyin, incitmeyin! ... benim
TÜRK beylerim, TÜRK milletim, ... kazanıp ... bu ... bu

kaganından, bu beylerinden ... suyundan ayrılmazsan,

TÜRK milleti,

14 özüng edgü körteci sen, ebing e [ki]rteci sen, bung suz
boldaci s[en ... anda] kisre [Tabgac kagand]a bedizcig

kop k[elürtüm. Mening s]abimin simadi, icreki bedizcig

iti. Ang ar adincig bediz [urturtum. Tas tokittim.

Könkülteki sabimin urturtum ...]
[14] kendin iyilik göreceksin, evine gireceksin, dertsiz
olacaksın. ... Ondan sonra Çin kaganından resimleyici

hep getirttim. Benim sözümü kırmadı, maiyetindeki

resimciyi gönderdi. Ona bambaşka türbe yaptırdım. İçine

dışına bambaşka resim vurdurdum. Taş yontturdum.

Gönüldeki sözümü vurdurdum ...

15 On Ok ogling a tating ategi buni körü biling Benggü
taŞ [tokitdim ... ] tokitdim, bitid[d]im. [... ] ol tas barkin

[ ... ]
[15] On Ok oğluna, yabancına kadar bunu görüp bilin!
Ebedî taş yontturdum ... yontturdum, yazdirdim. ... O taş

türbesini ...

Batı Yüzü

Metin

Tercüme

1 [ ... ] üze [ ... ] [1] ... üstte ...

2 Bilge Kagan u[cdi?] [2] Bilge Kagan uçtu.

3 yay bolsar, üze T[ENGRİ] [3] Yaz olsa, üstte gök

4 köbürgesi öterce anc[a taki?] [4] davulu gürler gibi, öylece ve

5 tagda sigun ötser [anca?] [5] dağda yabanî geyik gürlese, öylece

6 sakinur men. Kangim ka[gan] [6] mateme gark oluyorum. Babam kaganın

7 tasin özüm kagan [ ... ] [7] taşını kendim kagan ...

8 [ ... ] [8] ...

9 [ ... ] [9] ...

Güney - Batı Yüzü

Metin

Tercüme

1 [ ... Bilge] Kagan b[itingin] Yol[l]ug Tigin bitidim.
Bunca barkig bedizig uzug [ ... k]agan atisi Yol[l]ug

Tigin men ay artuki tört kün [olu]rup bitidim.

bedizetim. Yag[ ... ]
[1] Bilge Kagan kitâbesini Yollug Tigin, yazdım. Bunca
türbeyi, resim sanatı ... kaganın yeğeni Yollug Tigin ben

bir ay dört gün oturup yazdım, resimledim