| Dünyanın gelmiş geçmiş en büyük zenginlerinden olan Klaust Sarkis Gülbenkyan, 1869’da Üsküdar’da varlıklı bir Ermeni ailenin oğlu olarak dünyaya gelir. Ailesi Kayseri’nin Talaş ilçesinden İstanbul’a taşınmıştır. İlk eğitimini Kadıköy’deki Aramyan Uncuyan İlkokulu’nda alır, orta kısmı da Saint Joseph Lisesi’nde tamamladıktan sonra lise için babası Marsilya’ya gönderir. Oradan da mühendislik mektebine, Londra’ya. Burada maden mühendisliği okuyan Gülbenkyan, mezuniyetinin ardından İstanbul’a döner ve babasının Sirkeci’de bulunan yazıhanesinde çalışmaya başlar. Yazıhanelerinin karşısında, Baku petrollerini işleten Aleksandr Mantaşyants’ın istanbul temsilcisi Diran Gümüşgerdan’ın yazıhanesi bulunur. Gülbenkyan, çok defa işten fırsat bulup buraya gelir ve petrol sanayii hakkında bilgilerini genişletir. 1895’te İngiliz-Hollanda Petrol Şirketi, Royal Dutch Shell’in müdürü Henri Deterding’le teşriki mesaide bulunur. Ardından bütün Kafkasya’yı dolaşma imkanı yakalar. Bakü’de babasına ait petrol kuyularında inceleme yapar. Daha sonra da Mezopotamya’ya yönelir. Hatta, “Mezopotamya topraklarının altında petrol denizi bulunduğunu” anlatan bir rapor ile kitap bile yazar. 1902’de İngiliz vatandaşlığını da alarak gücünü perçinler. 1911-1912 yıllarında, onun önderliğinde Türk Petrol şirketi kurulur ki, gayesi Irak’taki zengin petrol yataklarını işletmektir.Musul ve Kerkük bölgesindeki zengin petrol kaynakları İngiliz, Fransız ve Almanların iştahını kabartır. Onlar bir yolunu bulup kuyuları ele geçirme mücadelesi verirken, Sultan II. Abdülhamid Han, Kerkük bölgesinin tapusunu “Memaliki şahanesi”nealarak emperyalist planlara set çeker. Ancak, II. Meşrutiyet’ten sonra İttihat ve Terakki iktidara gelince, Kerkük bölgesi, Ticaret ve Ziraat Nezareti’ne devredilir. Sonra da Hazine’ye. Buradaki bazı petrol yatakları Almanlar’a kiralanınca İngilizler ayağa kalkar. Sinirleri yatıştırmak ve durumu görüşmek için Maliye Nazırı Cavit Bey (Kendisi Talat Paşaların, Emanuel Karasoların ‘yakın dostu’dur ve Mason’dur) Londra’ya gider. Tabii yanında da konunun uzmanı Kalust Gülbenkyan vardır. Ancak Cavit Bey acilen İstanbul’a çağırılınca müzakereleri Gülbenkyan yürütür. 19 Mart 1914’te anlaşma imzalanır. Musul petrolleri Irak konsorsiyumuna (Fransa, İngiltere, Hollanda, ABD) bırakılır. Gülbenkyan’a da çabalarına karşılık yüzde 5 pay verilir. Gülbenkyan’a “petrol devi olma”nın yolu artık açılmıştır. Çalışmalarına devam eden Gülbenkyan, Anglo-İranian Company’ye de önemli oranda ortak olur. 1940’da İran’ın Fransa nezdinde ortaelçiliğine tayin edilir. Musaddık işbaşına gelinceye kadar ticari danışmanlık yapar.
(KAYNAK:Tarih ve Düşünce Dergisi, sayı:66) |
