Ayasofya’nın müze olmasında Fossati’nin Ayasofya restorasyonunun, Bulgaristan’da toplanan “Bizans Asarını İhya Kongresi’nin, Thomas Whittemore’un mozaik araştırmalarının, Masonların, Cemil Paşa’nın (Topuzlu) raporunun, Maarif Vekili Abidin Özmen’in gayretlerinin ve gizli pazarlıkların etkisi olduğuna dair yorumlar yapılmaktadır. Gizli pazarlıklar deyince Celal Bayar’ın bir açıklamasına yer verelim. Kamal Atetürk ile arasında geçen gizli bir konuşmayı daha sonra ifşa eden Bayar’ın anlattıklarına göre; Yunan Başbakanı’nın Atina’da kendisini karşıladığı sırada, Balkan Paktı’na kabul edilebilmemiz için Ayasofya konusunu açtığım; Anadolu macerasının unutulmadığını üzgün bir halde ifade ederek “kamuoyunu memnun edecek bir ortam doğsa, belki bundan yararlanıp bir şeyler yapılabilir” şeklindeki Yunan Başbakanı’nın sözlerini Kamal Atetürk’e anlatarak taviz istediklerini söyleyince, Kamal, şu açıklamada bulunmuştur: “Az önce, vakıflar umum müdürü buradaydı. Ayasofya Camii’ni tamir edecek para bulamıyorlar. Bugünkü hali ile de harab ve bakımsız! Hatta mezbelelik. Ayasofyayı müze yapsak, hem harabiyetten kurtarsak, hem Yunanlılara bir jest yapsak, Balkan Paktı’nı kurtarabilir miyiz? Öyleyse yapalım.” Ve Ayasofya Camii, böylece müze haline dönüşmüştür. Bayar, daha sonra Cumhurbaşkanı olduğu dönemlerde, burayı tekrar camiye çevirmeyi düşündüğünü, ancak “Ticani ve “Ahmet Emin Yalman” olaylarının ve dünyada devam eden gelişmelerin buna. engel olduğunu söylemiştir.

Kaynak:Tarih ve Düşünce Dergisi, sayı:66